Bajkowe, romantyczne, w rozkwicie, w ruinie, filmowe, państwowe i prywatne. Jest ich kilka setek, podobno nawet ponad tysiąc, w większości wartych naszej uwagi, a przede wszystkim na wyciągnięcie ręki - zamki, pałace oraz grody Czech i Moraw.
Temat czeskich zamków, choćby ze względu na ich ilość i różnorodność, zasługuje na osobną monografię, pracę doktorską, a co przynajmniej na osobny, obszerny wpis.
Jeszcze jako dziecko usłyszałem, że w Czechosłowacji jest ponad 2 tysiące zamków, pałaców czy średniowiecznych ruin. Nie było mi dane (wtedy jeszcze) tego zweryfikować, ale temat gdzieś na zawsze utkwił mi „z tyłu głowy”, szczególnie, że z górki za wsią można było, w pełnej krasie, zobaczyć zamek nachodzki. Zobaczyć, ale nie dotknąć, takie czasy.
Co do liczby, to wydawała się ona wcale prawdopodobna, wszak nasza Ziemia Kłodzka czy cały wręcz Dolny Śląsk, w tej kwestii były podawane za wzór (niestety, wtedy jeszcze bardziej ilościowy niż jakościowy). Tu warto od razu wspomnieć, że mimo w zasadzie zbieżnej powojennej historii, czeskie zamki zostały potraktowane przez nią jakby bardziej łagodnie i Czesi, po zmianie ustroju, mieli ułatwiony start do szeroko pojętej komercjalizacji obiektów, czyli np. także dla udostępniania ich turystom. Oczywiście, także i tu, po wojnie, spora część obiektów trafiła pod „opiekę” PGR-ów (JZD, Jednotné zemědělské družstvo), szkół czy wojska, ale przywrócenie ich państwu czy potomkom właścicieli oraz późniejsza renowacja, przebiegało moim zdaniem całkiem sprawnie (oczywiście, kilka wyjątków też by się znalazło). Skoro już o własności i zarządzaniu zamkami mowa, to te, najważniejsze dla historii Czech i Moraw, ciągle należą do państwa i są pod opieką Państwowego Instytutu Zabytków (Národní památkový ústav) (dziękujemy za udzielone nam pozwolenie i możliwość skorzystania ze zbiorów zdjęć oraz przekierowań i danych). Spora część należy do gmin i samorządów, niemało z nich jest też w rękach prywatnych.
No ale ile wreszcie tych zamków w Czechach jest? Z dużym prawdopodobieństwem, przyjąć można, że między 700 a 750, licząc z ruinami i twierdzami. Na Słowacji jest ich niespełna 200. Daje to zatem blisko 1000 obiektów, na powierzchni ok 128 tys. km2, (Czechy to ok 79 tys. km2, Słowacja 49 tys. km2, a Polska, dla porównania, to przeszło 312 tys. km2). Tutaj także należy od razu wyjaśnić, że w języku czeskim (słowackim również), zámek to obiekt powstały później niż w średniowieczu, także pałac, a hrady (grody) to wszystkie zamki powstałe w okresie średniowiecza (i wcześniej). Ruiny to zříceniny, a twierdza to tvrz.
Oczywiście, o czeskich zamkach pisaliśmy na naszych stronach już nie raz. Najważniejszy i największy (także w skali światowej) kompleks zamkowy, praski Hrad, jest od wielu lat najczęściej odwiedzanym zabytkiem w Czechach. Kilka z nich znajduje się na liście zabytków UNESCO oraz poleca jest przez zagraniczne media, a o najpiękniejszych i najważniejszych zamkach w Republice wypowiadali się także sami Czesi. TUTAJ wspominaliśmy o tajemniczych ruinach, TU o zamkach otwartych dla turystów przez cały rok, za kilka dni ruszy letni festiwal České hrady, a praktycznie w każdy weekend na wielu z nich odbywają się przeróżne wydarzenia kulturalne.
Jak widzicie, temat zamków jest niezwykle rozległy i niepodzielnie związany ze zwiedzaniem Czech. Spróbujemy zatem przynajmniej wylistować te najważniejsze z nich i sukcesywnie będziemy uzupełniać wiadomości o nich.
Państwowy Instytut Zabytków (Národní památkový ústav) to instytucja sprawująca pieczę nad prawdopodobnie najważniejszymi dla historii i kultury Czech zabytkami. Oto ich lista (alfabetycznie).
B
Bečov nad Teplou, Benešov nad Ploučnicí, Betlém Hlinsko, Bezděz, Bítov, Bouzov, Březnice, Bučovice, Buchlov, Buchlovice.
Č
Červená Lhota, Červené Poříčí, Český Krumlov.
D
Český Krumlov, Doksany, Duchcov, Důl (kopalnia) Michal v Ostravě.
F
G
H
Hamousův statek ve Zbečně, Hamousův statek ve Zbečně, Házmburk, Hluboká nad Vltavou, Horšovský Týn, Hořovice, hospitál Kuks, Hradec nad Moravicí, Hrádek u Nechanic, Hrubý Rohozec.
I
J
Jánský Vrch, Janův hrad, Jaroměřice nad Rokytnou, Jaroměřice nad Rokytnou, Jindřichův Hradec.
K
Karlštejn, Kladruby, Konopiště, kostel Nanebevzetí Panny Marie v Mostě, kostel sv. Floriána v Krásném Březně, kostel sv. Víta v Zahrádce, Kozel, Krakovec, Krásný Dvůr, Kratochvíle, Kroměříž, Křivoklát, Kunětická hora, Kunštát, Kynžvart.
L
Landštejn, Lednice, Lednicko-valtický areál, Lemberk, Libochovice, Lipnice, Litice, Litomyšl, Lysice.
M
Manětín, Milotice, Mnichovo Hradiště, Mníšek pod Brdy.
N
Náchod, Náměšť nad Oslavou, Nebílovy, Nové Hrady, Nový Hrádek u Lukova.
O
P
Pernštejn, Plasy, Ploskovice, Přimda.
R
Rabí, Raduň, Rájec nad Svitavou, Ratibořice, rotunda sv. Jiří a sv. Vojtěcha na Řípu, Rožmberk.
S
Sázava, selský dvůr U Matoušů v Plzni-Bolevci, Schwarzenberská hrobka v Domaníně, Slatiňany, Stekník, Sychrov.
Š
T
U
V
Valeč, Valtice, Velhartice, Velké Březno, Velké Losiny, Veltrusy, Veselý Kopec, Veveří, vila Stiassni v Brně, Vimperk, Vizmburk, Vizovice, Vranov nad Dyjí.
Z
Zahrady pod Pražským hradem, Zákupy, Zlatá Koruna, Zubrnice, Zvíkov.
Ž
Žebrák, Žleby.
Na następnej stronie znajduje się lista praskich zamków, pałaców i twierdz.
Praga to nie tylko Hrad. W jej granicach oraz w najbliższym sąsiedztwie znajduje bądź znajdowało się kilkadziesiąt (blisko setki) innych zamków, pałaców i twierdz. Oto niektóre z nich.
B
Biskupský dvůr, Bohnice
C
Ctěnice
Č
Čakovice, Čertousy
D
Děvín, Dolní Krč, Dolní Počernice, Dominikánský dvůr
Ď
Ďáblice
H
Hanspaulka, Hloubětín, Hlubočepy, Hostavice, Hrádek na Zderaze
Ch
Chodovská tvrz, Chvaly
J
Jabloňka, Jenerálka, Jinonice
K
Kazín, Koloděje, Komořany, Královice, Kuglvajt, Kunratice
L
Letohrádek Hvězda, Letohrádek Kinských, Letohrádek královny Anny, Libeň, Lochkov
M
Malešice, Michnův letohrádek, Místodržitelský letohrádek, Motol
N
Nový hrad u Kunratic
P
Petrovice, Portheimka, Práče
S
Slovanka, Sluncová, Suchdol
T
Troja
U
Uhříněves
V
Veleslavín, Vinoř, Vyšehrad
Z
Záběhlice, Zbraslav
Na kolejnej stronie przekonacie się, że tak naprawdę to zamków w Czechach było grubo ponad tysiąc.
Oto, prawdopodobnie, najbardziej kompletna lista czeskich, morawskich i śląskich zamków, pałaców, grodów, także tych, po których pozostał zaledwie zarys, kilka kamieni czy zapisy w kronikach i dokumentach archeologów. Tak bogate informacje o ok. 1250 obiektach zgromadził przez lata portal hrady-zriceniny.cz. Prawdziwie tytaniczna praca.
A
Adršpach Hrad, Dolní Adršpach, Alberk - Hrad u Albrechtic, Althof – Starý Dvůr, Andělská Hora, Angerbach – Kožlany, Angerbach – Týřov, Aueršperk
B
Babice – Hrádek, Bánov, Baranská skála – Bílá, Bartošovice, Boskovice–Bašta, Bašta – Zubříč, Batelov, Bečov nad Teplou, Bechyně, Beistein, Bělá, Bělá pod Bezdězem, Belveder – Vysoká, Benátky nad Jizerou, Benešov nad Ploučnicí, Beňovy, Bernartice, Běšiny, Bezděz, Bezdružice, Bezník – Hrad u Bezníku, Beztahov, Bílá – Baranská skála, Bílá věž - Lipnice, Bílina, Bílkov, Bílovec, Bílovice, Bílý Újezd, Bischofstein – Skály, Biskupice, Bítov, Blaník, Blansek – Blansko Staré zámky, Blansko, Blansko – Blankenstein, Blatná, Blatno, Blešno – Hrad na Blešenském vrchu, Bludov – Hradisko, Bobrová – Valy, Bohdíkov, Bohutice, Bochov – Hungerberg, Bochov – Starý Hartenštejn, Boleradice, Bolkov – Polkenberg, Bor, Borek – Červený Hrádek u Jirkova, Borotín – Starý zámek, Borovsko, Boršengrýn, Boršov, Boskovice, Boskovice – Bašta, Boskovštejn, Bošovice, Bouzov, Božejov, Božejovice – Božovice, Božešice, Boží dům – Nové Hrady, Božovice – Božejovice, Brada, Bradlec, Bradlo u Hostinného, Brandýs nad Labem, Brandýs nad Orlicí, Branky – Špránek, Branná – Kolštejn, Bravantice, Brloh, Brnen, Brníčko, Brocno, Brody, Broumov – klášter, Brozany, Brtnice, Brtnický hrádek – Hrad u Brtníků, Brumov, Bruntál, Břeclav, Břecštejn – Bruštejn Silberštejn, Březí, Březina – Konipas, Březina – Salon, Březnice, Březnice u Bechyně, Březolupy, Buben, Bubeneč – Hrad v Královské oboře, Budeč, Budětice – Džbán, Budišov, Budkov - Jemnice, Budkov, Budyně nad Ohří, Buchlov, Bukov – Lísek, Bukovina – Starý zámek, Burghübl – Purkhybl, Burkvíz – Luginsland, Bustěhrad – Pustohrad u Hořic, Buštěhrad, Buzice, Býkovec – Oslnovice, Bystřice pod Hostýnem, Býšov, Bzenec – Starý hrad.
C
Camberga – Kamberk, Cebiv, Cerekvice nad Bystřicí, Cimburk u Koryčan – Nový Cimburk, Cimburk – Trnávka, Cornštejn, Cuknštejn, Cvilín – Šelenburk.
Č
Čachrov, Čalonice, Čap, Čáslav – Otakarova věž, Častolovice, Čbán – Budětice, Čejchanov, Čejkovice, Čeladná – Kozinec, Čelákovice, Čepička, Černá Hora, Černá věž – Drahanovice, Černý les – Hrádek u Lovčic, Čertův hrádek, Čertův hrádek – Olomučany, Čertův hrádek u Okluk, Čertův kámen – Rýsov, Červená Hora, Červená Lhota, Červená Řečice, Červené Janovice, Červené Pečky, Červené Poříčí, Červenice, Červený Hrádek – Poděhusy, Červený Hrádek u Jirkova, Červený Hrádek u Sedlčan, Česká Lípa – Lipý, Česká Skalice – Koldovka, Česká Skalice – Malá Skalice, České Libchavy – Skalka, Český Krumlov, Český Šternberk, Český Šternberk – bašta, Čestice, Čížkov – Strašná skála, Čkyně.
D
Dačice, Dalečín, Dašice, Děčín, Dědice, Dešenice, Dětenice, Děvičky – Dívčí Hrady, Děvín, Dívčí Hrad – Maidelberg, Dívčí Kámen – Maidštejn, Divice, Dlouhá Loučka, Dobromilice, Dobronice, Dobrš, Dobřany, Dobříš – Vargač, Dohalice, Doksy, Dolánky, Dolany, Dolní Bělá, Dolní Břežany, Dolní Heřmanice – Templštejn, Dolní Kounice, Dolní Libchavy, Dolní Štěpanice – Štěpanice, Doloplazy, Domašín, Domažlice – Chodský hrad, Doubek – Hrad na Dubovém vrchu, Doubí, Doubravice, Doubravice u Moravičan, Doubravice u Volyně, Doubravská Hora – Doubravka, Doudleby nad Orlicí, Drábovna, Drábské světničky, Dráčov – Rácov, Drahanovice – Černá věž, Drahenice, Draheničky, Drahonice, Drahotuch – Rybáře, Drahotuše, Drachenburk – Drakov, Drachkov, Dráchov, Dražice, Drchlava – Vřísek, Drnholec, Drslavice, Drštka – Losumberk Ronšperk, Dřel, Dřevohostice, Dřínov, Dub – Tasov, Dub, Dubeč, Dubenec – Kozamberk, Dubový vrch – Hrad na Dubovém vrchu, Duchcov, Džbán – Budětice, Džbán – Držemberk.
E
Edelštejn, Eger – Cheb, Egerberk – Lestkov, Eisenberg – Jezeří, Encovany, Engelsberk – Tetov Sehrad.